مقدمه: هیچ‌کس قادر به پیش‌بینی دقیق زمان شروع فرایند زایمان نیست. تاریخی که داکتر به زن می‌دهد تقریبی است و گاهی ممکن است درد زایمان حتی حدود سه هفته پیش از این تاریخ یا دو هفته پس از آن شروع شود که مسئله‌ای طبیعی است. نشانه‌های زیر خواهد گفت که زایمان نزدیک است: پایین آمدن برآمدگی شکم و احساس سبک‌تر شدن: این اتفاق به دنبال پایین آمدن سر جنین و آماده شدن بدن برای زایمان رخ می‌دهد. شکم مادر ممکن است پایین‌تر از قبل به نظر برسد و تنفس راحت‌تری داشته باشد، زیرا وزن جنین دیگر به ریه‌های مادر فشار نمی‌آورد. ضمناً ممکن است به خاطر فشار آوردن جنین روی مثانه، زنان دچار تکرر ادرار شوند. این نشانه‌ها در اولین زایمان مادر ممکن است چند هفته و در زایمان‌های بعدی، چند روز یا چند ساعت پیش از شروع زایمان بروز کند. خروج ترشحات صورتی رنگ آغشته به خون از رحم: خروج ترشح صورتی رنگ آمیخته به خون از دهانه رحم که همان مخاط مسدودکننده رحم یا پلاگ موکوس است و تا این زمان دهانه رحم را بسته و از عفونت در امان نگاه داشته بود، ممکن است روزها قبل از درد زایمان یا همزمان با شروع آن مشاهده شود. پارگی کیسه آب: پاره شدن کیسه آب، باعث ترشح یا جاری شدن مایع از واژن می‌شود. پارگی کیسه آب ممکن است ساعت‌ها پیش از شروع درد زایمان یا همزمان با آن اتفاق بیفتد. اغلب زنان طی ۲۴ ساعت پس از شروع درد زایمان، نوزاد خود را به دنیا می‌آورند. اگر طی این بازه زمانی، زایمان به صورت طبیعی رخ ندهد، ممکن است داکتر با روش القای زایمان نوزاد را به دنیا آورد تا هم از بروز عفونت و هم از عوارض زایمان برای نوزاد پیشگیری کند. انقباضات رحمی: با وجود اینکه انقباض ماهیچه‌های رحم به صورت متناوب و نامنظم با نزدیک شدن به زمان زایمان مسئله‌ای عادی است، معمولاً انقباضاتی که فاصله کوتاهی از هم دارد و منظم هستند، نشانگر شروع شدن درد زایمان است. اسهال: اسهال مکرر ممکن است نشانه نزدیک شدن به زمان زایمان باشد. روند زایمان طبیعی را معمولاً به سه مرحله تقسیم می‌کنند. این مراحل شامل موارد زیر است: مرحله اول: این مرحله خود شامل سه فاز است: نهفته، فعال و انتقالی. فاز نهفته: طولانی‌ترین فاز زایمان است و شدت آن از بقیه کمتر است. در این فاز، تعداد انقباضات افزایش می‌یابد و به باز شدن دهانه رحم کمک می‌کند. این فاز زیاد آزاردهنده نیست و طی آن دهانه رحم باز و نازک می‌شود. اگر انقباضات رحمی مادر منظم باشد، معمولاً میزان باز شدن دهانه رحم به طور منظم چک می‌شود. فاز فعال: باز و نازک شدن دهانه رحم با سرعت بیشتری ادامه می‌یابد و ممکن است با هر انقباض، در ناحیه کمر و شکم احساس درد شدید یا فشار کنید. ضمناً ممکن است احساس فشار در ناحیه مقعد داشته باشید که باید به اصطلاح زور بزنید، اما داکتر به مادر خواهد گفت که تا باز شدن کامل دهانه رحم برای این کار صبر کند. فاز انتقال: دهانه رحم به طور کامل و به اندازه ۱۰ سانتی‌متر باز می‌شود. انقباضات رحمی با شدت، درد و در نوبت‌های بیشتری؛ هر سه تا چهار دقیقه و به مدت ۶۰ تا ۹۰ ثانیه بروز می‌کند (۲). مرحله دوم: این مرحله با باز شدن کامل دهانه رحم شروع می‌شود و با خروج جنین پایان می‌یابد. در این مرحله، نقش مادر تأثیر زیادی در پیشرفت زایمان دارد و داکتر از او می‌خواهد که زور بزند. فشار ناشی از زور زدن و انقباضات رحمی و زور زدن او، نوزاد را در کانال زایمان به سمت پایین پیش می‌برد. نرمی و انعطاف استخوان‌های جمجمه و فواصل بین این استخوان‌ها، به عبور سر کودک از کانال زایمان کمک می‌کند و در نهایت سر نوزاد از ناحیه تناسلی مادر مشاهده و خارج می‌شود. به محض خروج سر، داکتر با عمل مکش یا ساکشن، مایع آمنیوتیک، خون و مخاط رحم را از بینی و دهان نوزاد خارج می‌کند. پس از سر، شانه‌ها و سپس سایر قسمت‌های بدن از واژن خارج می‌شود. در تمام این مراحل مادر باید به زور زدن خود ادامه دهد. فراموش نکنید که فشار او با انقباضات رحمی همزمان، تأثیر بیشتری دارد و همچنین یاد مادران باشد که در فواصل دردهای زایمانی نفس‌های عمیق بکشند تا توان بیشتری برای ادامه زایمان داشته باشند. مرحله سوم: پس از تولد نوزاد، مادر وارد مرحله آخر زایمان می‌شود. در این مرحله، جفت که وظیفه تغذیه و اکسیژن‌رسانی به جنین را بر عهده داشت، از دیواره رحم جدا و از واژن خارج می‌شود. این مرحله ممکن است بین پنج تا ۳۰ دقیقه طول بکشد. زایمان هر زن با دیگری متفاوت است و زمانی که در هر مرحله زایمان صرف می‌شود نیز متفاوت است. اگر این اولین فرزند او باشد، معمولاً از زمان شروع درد زایمان تا پایان آن حدود ۱۲ تا ۱۴ ساعت طول می‌کشد؛ این زمان معمولاً در زایمان‌های بعدی کوتاه‌تر خواهد شد (۱). مدت زمان زایمان زنان با یکدیگر متفاوت است، همین‌طور میزان دردی که آن‌ها هنگام زایمان دارند نیز با یکدیگر تفاوت دارد. حالت، اندازه نوزاد و شدت انقباضات رحمی نیز در میزان این درد تأثیرگذار است. برخی زنان با تکنیک‌های تنفس و ریلکسیشن که در کلاس‌های آمادگی برای زایمان آموخته‌اند، میزان درد خود را کاهش می‌دهند، اما برخی دیگر برای کاهش درد زایمان نیاز به روش‌های دیگری دارند. برخی از روش‌های متداول تسکین درد شامل موارد زیر است: تسکین درد با دوا: دواهای مختلفی برای تسکین درد زایمان وجود دارد. با این وجود که معمولاً این دواها برای مادر و جنین ضرری ندارد، اما مثل تمامی دواهای دیگر ممکن است عوارضی داشته باشد. دواهای مورد استفاده برای تسکین درد دو دسته هستند؛ دواهای مسکن و دواهای بیهوشی که در زیر عنوان شده است: دواهای مسکن: این دواها بدون از بین بردن کامل حس و حرکت ماهیچه‌ها، درد را تسکین می‌دهد. هنگام زایمان، می‌توان این دواها را به روش تزریق عضلانی یا وریدی یا به صورت ناحیه‌ای استفاده کرد که تزریقی به بخش پایینی کمر برای بی‌حس کردن آن است. تزریق یک دوز دوای مسکن به داخل مایع نخاعی برای تسکین سریع درد را بی‌حسی نخاعی یا اسپاینال (Spinal) می‌گویند. نوع دیگر بی‌حسی که در آن از دوا استفاده می‌شود، بی‌حسی اپیدورال (Epidural) است. در این روش با وارد کردن یک کاتتر به ناحیه اطراف نخاع و اعصاب نخاعی، دوای مسکن به صورت پیوسته وارد بدن و منجر به بی‌حسی ناحیه‌ای می‌شود. در هر دو نوع بی‌حسی اسپاینال و اپیدورال، احتمال بروز خطرهایی مثل پایین آمدن فشار خون که منجر به کاهش ضربان قلب جنین می‌شود نیز وجود دارد. سردرد هم یکی دیگر از عوارض این بی‌حسی‌هاست. دواهای بیهوشی: این دواها حس را کاملاً از بین می‌برد و باعث از بین رفتن درد و از حرکت ایستادن موقتی ماهیچه‌ها می‌شود. بیهوشی عمومی مانند خوابیدن باعث از بین رفتن هشیاری می‌شود. درصورتی‌که زایمان مادر به روش سزارین باشد، ممکن است بیهوشی عمومی، بی‌حسی اسپاینال یا اپیدورال برای مادر تجویز شود که انتخاب نوع آن به وضع سلامت او، سلامت نوزاد و وضعیت داکتری مادر در زمان زایمان در ارتباط است. تسکین درد بدون دوا: غیر از دوا، گزینه‌های دیگری نیز برای تسکین درد نظیر طب سوزنی، هیپنوتیزم، ریلکسیشن و تغییر وضعیت مداوم بدن مادر هنگام درد زایمان وجود دارد. حتی اگر این گزینه را انتخاب کنید، در هر زمان از زایمان می‌توانید برای تسکین درد خود درخواست دوا کنید.