مطالعه تطبیقی دادرسی عادلانه در حقوق ایران و اسناد بین المللی حقوق بشر
سال
: 2021.01.05ګروه ها
: حقوق و علوم سیاسیقیمت
: 1500تعداد صفات
: 160کد فایل
: 831مقطع
: ماستری
مقدمه: وقتی دايره کلان و وسيع حقوق مردم مطرح ميشود بايد اين واقعيت را در نظر بگيريم که محافظت و حراست از حقوق تک تک شهروندان بر دوش همه قوا و سازمانهاي دولتي است که بايد در اين زمينه اقدامات لازم و ضروري براي حراست از حقوق شهروندان را در تمام واحدهاي اجرايي خود عملياتي کنند تا حقوق شهروندي در تشريفات اداري و اجرايي و حتي قانوني پايمان نشود. تمامي شهروندان يك ملت، زماني كه بهعنوان متهم در پيشگاه قضا قرار ميگيرند، از يكسري حقوق و تضمينات دفاعي در سايه دادرسی عادلانه برخوردارند كه مجموعه اركان نظام حاكم بر يك كشور موظف و مكلف به رعايت اين حقوق هستند و نقض آن در هر يك از مراحل دادرسي اعم از مرحله تحقيقات و بازجويي و رسيدگي نهايي، ميتواند سرنوشت انسانهاي بيگناه را به مخاطره بيندازد.وقتي كه شخص در مظان اتهام قرار ميگيرد، تكليف قضات تحقيق و مأموران استنطاق آن است تا در نهايت بيطرفي و با لحاظ جميع شرايط و تضمين حقوق دفاعي متهم، به جمع آوري و تحصيل دليل بپردازند. اين بدان معناست كه اصولا متهم وظيفهاي ندارد تا جهت رفع اتهام از خود، دليل ارائهكند و اين مراجع تحقيق هستند كه بايد دلايل مثبت بزهكاري فرد مظنون را از طرق ومجاري قانوني بهدست آورند. در این میان تنظیم آیین دادرسی کیفری و انتخاب ضمانت اجرای های کیفری را می توان صورتهای مختلفی از واکنش دستگاه عدالت کیفری به واکنش در برابر رفتار مجرمانه بزه کاران تلقی کرد.این صورتهای متفاوت به دلیل ارتباط آن با حقوق طبیعی و بنیادین انسان ها امروزه از ملموس ترین عینی ترین اجزاء و عناصر سیاست جنایی کشورهاست.قواعد آیین دادرسی کیفری جای بسیار با اهمیت و هنوز ناشناحته ای را در تدوین سیاست جنایی سنجیده تقنینی را به خود اختصاص می دهد.قواعدی که ممکن است برای تامین و حفظ وحمایت بهتر از حقوق و آزادیهای افراد جامعه به کار گرفته شود و یا خود به ابزار شکلی در راستای تامین هدف سرکوبی حقوق جزا تبدیل شود و از این طریق سهمی خاص را در امر مبارزه با رفتار مجرمانه بر عهده گیرد.از این رو سازماندهی و تنظیم مقررات ان نیازمند دقت و گزینش و انتخاب های اساسی است.تنظیم قواعد دادرسی کیفری دارای چنان جایگاه مهمی است که بسیاری از کشورهای اروبایی در دهه های اخیر بارها اصلاحات تقنینی گسترده ای را با استفاده از تجارب سایر کشورها انجام داده اند و نمود آن را می توان در آیین های دادرسی کیفری این کشورها به وضوح مشاهده کرد.سمت و سوی کلی ناظر بر این اصلاحات را می توان حمایت شایسته و سنجیده از حقوق و آزادیهای شهروندان در تمامی مراحل دادرسی اعلام کرد.در این میان قانون اصلاحی مهم 15 ژوئن 2000 میلادی فرانسه را در این راستا به عنوان نمونه می توان اشاره کرد.قانون اصلاحی که زمینه دگرگونی نزدیک به 300 ماده قانون آیین دادرسی کیفری را فراهم کرده و به جهت تامین و تضمین هر چه بهتر برخی از اصول حقوقی مانند اصل برائت تحولاتی را در راستای گسترده تضمینات در مراحل گوناکون دادرسی ایجاد کرده است.در واقع تلاش متولیان سیاست جنایی کشورها و از جمله فرانسه آن است که تامین امنیت و زوال ترس ناشی از ارتکاب جرایم در اجتماع نیز تنها با تامین دادرسی معقول و منطقی به همراه تضمین سایر حقوق و آزادیهای افراد جامعه به دست می آید.[1] در این میان دادرسی عادلانه مدل و الگویی برای اداره و انجام دادرسی کیفری است که به ویژه در سالهای اخیر در سطح ملی و بین المللی مورد توجه محافل و نهاد های مختلف حقوقی و قضایی قرار گرفته است.به طور مختصر می توان گفت منظور از دادرسی عادلانه برقراری تعادل و توازن بین اقتدار و اختیار دولت از یک طرف و موقعیت و شرایط متهم از سوی دیگر در دادرسی های کیفری است.در هر برونده کیفری همواره یک طرف دعوی دولتی با امکانات فراوان است و طرف دیگر متهم است که از موقعیت کاملا متفاوت و بایینی برخوردار است .از لحاظ نظری در مرحله قانونگذاری وضع قواعد و مقرراتی که به طور دقیق حدود اختیارات و وظایف مجریان عدالت کیفری و همچنین حقوق و امتیازات متهم در مقابل انها را معلوم و مشخص کندبخشی از فرآیند دادرسی عادلانه است و اجرای درست این قواعد و مقررات در مقام تعقیب متهمین و مرتکبین جرایم بخش مهم تر آن تلقی می شود.بدین ترتیب ایجاد تعادل و توازن در دادرسی های کیفری در سایه دو ضابطه مند ساختن فرآیند رسیدگی ممکن می شود. تحقق دادرسی عادلانه[2] مستلزم رعایت برخی تشریفات خاص است و برای اینکه دادرسی عادلانه تلقی شود لازم است اصول متضمن رعایت حقوق دفاعی متهم از یک سو و اصول متضمن رعایت حقوق دفاعی شاکی از سوی دیگر رعایت شود،رعایت حقوق دفاعی متهم رکن اصلی دادرسی عادلانه می باشد.در این رساله با بررسی این اصول در حقوق داخلی و اسناد بین المللی به چالشهایی که عدم رعایت اصول ممکن است در وضعیت رسیدگی به وجودآورند اشاره خواهیم کرد.طرح این گونه از اصول به دلیل اهمیتی که نظام بین المللی حقوق بشر به این مقوله داشته است دارای اهمیت دو چندان می شود.در واقع هر انسان فارغ از رنگ،نژاد و مذهب و عقیده سیاسی می تواند در فرآیند یک دادرسی عادلانه از تضمینات عام لازم برخوردار گردد.این اهمیت در دنیای کنونی که کشورها با ابزار حقوق بشر تحت نظر و زیر ذره بین قرار دارند بیش از پیش آشکار شده است.از این رو همه دولتها تا حد توان می کوشند که به لخاظ شکلی و ماهوی به ایجاد ابزارهای لازم برای تحقق دادرسی عادلانه دست یابند تا از زیر فشار افکار عمومی جهانی و مردمی رهایی یابند.برای طرح بحث ابتدا معنی کلی اصول دادرسی عادلانه و پس از آن تبلور آن در اسناد بین الملل و حقوق ایران را بررسی خواهیم کرد.
.
فهرست
عنوان صفحه
چکیده
مقدمه
فصل اول-کلیات
1-اهداف تحقيق
1-2پيشينه تحقيق
1-3روش تحقيق
1-4بيان مسئله
1-5سوالات تحقيق
1-6فرضيه هاي تحقيق
1-7ضرورت انجام تحقیق
1-8توجیه پلان
فصل دوم- تعاریف و مفاهیم
2-1-تعریف دادرسی
2-2-مفهوم دادرسی عادلانه و منصفانه
2-3-معیارهای دادرسی عادلانه
2-3-1-حاکمیت قانون
2-3-2-شاخصه های حاکمیت قانون
2-3-2-1-دستگاه قضایی مستقل
2-4-رعایت اصول حاکم بر دادرسی عادلانه
2-4-1-مبانی تاریخی اصل برائت
2-4-2-مفهوم اصل برائت
2-5-تضمینات دادرسی عادلانه
2-5-1-حقوق قبل از دادرسی برای متهم
2-5-1-1-تفهیم اتهام
2-5-1-2-ممنوعیت حبس و بازداشت خودسرانه
2-5-1-3-محدود بودن بازداشت موقت
2-5-1-4-حق آگاهی از علت بازداشت
2-5-1-5-حق داشتن مشاور حقوقی
2-5-1-6-منع شکنجه
2-6-حقوق مرحله دادرسی
2-6-1-حق دفاع
2-6-2-حق بازجویی و پرسش از شهود
2-6-3-تساوی دسترسی و دادرسی در دادگاه
2-6-4-دادرسی علنی
2-6-5-دادرسی بی طرفانه و مستقل
2-6-6-انجام دادرسی در زمان معقول
2-6-7-حق سکوت
2-6-8-حق برخورداری از وکیل
حق برخورداری از مترجم
2-6-9-حق محاکمه در حضور هیات منصفه
2-7-حقوق پس از دادرسی
2-7-1-حق تجدید نظر خواهی
2-7-2-حق جبران خسارت به علت ناکامی در عدالت
فصل سوم-دادرسی عادلانه در نظام حقوق بشر
3-1-حقوق متهم در اسناد بین المللی
3-1-1-اصل برائت یا فرض بیگناهی متهم
3-1-2-اصل قانونی بودن جرایم و مجازات ها
3-1-3-تفهیم اتهام
3-1-4-ممنوعیت حبس و بازداشت خودسرانه
3-1-5-حق آگاهی از علت بازداشت
3-1-6-منع شکنجه
3-1-7-حق دفاع
3-1-8-حق بازجویی و پرسش از شهود
3-1-9-تساوی دسترسی و دادرسی در دادگاه
3-2-دادرسی علنی،بی طرفانه و مستقل
3-2-1-انجام دادرسی در زمان معقول
3-2-3-حق سکوت
3-2-4-حق برخورداری از وکیل
3-2-5-حق برخورداری از مترجم
3-2-6-حق محاکمه در حضور هیات منصفه
3-2-7-حق تجدید نظر خواهی
3-2-8-حق جبران خسارت به علت ناکامی در عدالت
فصل چهارم-حقوق متهم در ایران
4-1-حقوق متهم در اسناد بین المللی
4-1-1-اصل برائت یا فرض بیگناهی متهم
4-1-2-اصل قانونی بودن جرایم و مجازات ها
4-1-3-تفهیم اتهام
4-1-4-ممنوعیت حبس و بازداشت خودسرانه
4-1-5-حق آگاهی از علت بازداشت
4-1-6-منع شکنجه
4-1-7-حق دفاع
4-1-8-حق بازجویی و پرسش از شهود
4-2-دادرسی علنی،بی طرفانه و مستقل
4-2-1-انجام دادرسی در زمان معقول
4-2-3-حق سکوت
3-2-4-حق برخورداری از وکیل
4-2-5-حق برخورداری از مترجم
4-2-6-حق محاکمه در حضور هیات منصفه
4-2-7-حق تجدید نظر خواهی
4-2-8-حق جبران خسارت به علت ناکامی در عدالت
نتایج و پیشنهادات
فهرست منابع و ماخذ
ماخذ و منابع
کتابها
1. آرنت،هانا،توتالیتاریسم،ترجمه محسن ثلاثی،نشر جاویدان،چاپ اول،1363
2. آشوری،محمد،آیین دادرسی کیفری،جلد 2،نشر سمت،چاپ هشتم،1386
3. آشوري، دكتر محمد؛ آئين دادرسي كيفري،جلد اول، نشر سمت، چاپ دوم، 1380
4. آشوری،محمد،عدالت کیفری،نشر گنج دانش،چاپ اول،1376
5. بروجردی عبده،محمد،اصول قضایی –حقوقی-تهران نشر رهام،چاپ اول،1382
6. دیانی،عبد الرسول،ادله اثبات دعوی در امور مدنی و کیفری،انتشارات تدریس،چاپ دوم،1386
7. امیر ارجمند،اردشیر،مجموعه اسناد بین الملی حقوق بشر،قسمت اول،اسناد جهانی،مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی،چاپ دوم،1386
8. حبیب زاده،محمد جعفر،قانون مداری در قلمرو حقوق کیفری،نشر دادگستر،چاپ اول،1386
9. حجتی کرمانی،علی،سیر قضاوت در ادوار مختلف تاریخ،نشر مشعل،چاپ اول،1369
10. خزایی،منوچهر،فرآیند کیفری،مجموعه مقالات،نشر گنج دانش،چاپ اول،اسفند 1377
11. دیانی،عبد الرسول،ادله اثبات دعوی در امور مدنی و کیفری،نشر تدریس،چاپ دوم،1386
12. راوندی،مرتضی،سیر قانون و دادگستری در ایران،نشر چشمه،چاپ اول،زمستان 1368
13. زراعت،عباس،اصول آیین دادرسی کیفری،نشر مجد،چاپ اول،1382
14. جعفري لنگرودي،محمد جعفر،ترمينولوي حقوق،چاب سوم،1367،ص 78
15. شمعی،محمد،تحلیل ماهیت و آثار قرارداد اداری در حقوق ایران،نشر دستان،چاپ اول،1388
16. طباطبایی موتمنی،منوچهر،آزادیهای عمومی و حقوق بشر،نشر دانشگاه تهران،چاپ سوم،
17. 1383
18. طباطبایی موتمنی،منوچهر،حقوق اساسی،نشر میزان،چاپ دوازدهم،پاییز 1388
19. کاشانی،سید محمود،استانداردهای جهانی دادگستری،نشر میزان،چاپ اول،1383
20. لواسو،ژرژ،استفانی بولوک،برنار،آیین دادرسی کیفری،ترجمه حسن دادبان،نشر دانشگاه علامه طباطبایی،چاپ اول،1377
21. فهم جامعه مدرن،انشارات آگه،چاپ اول،1386
22. فضائلی،مصطفی،دادرسی عادلانه محاکمات کیفری بین المللی،نشر شهر دانش،چاپ اول،1387
23. فرهنگ عمید،چاپ اول،1363،ج 3،ص 2188
24. قاضی،ابولفضل، گفتارهایی در حقوق عمومی،نشر دادگستر،چاپ اول،1375
25. عالیخانی،حسن،حقوق اساسی و نهادهای سیاسی،نشر دستان،چاپ اول،1379
26. علم،محمود،دادگستری استاندارد در اسناد بین المللی،نشر میزان،چاپ اول،پاییز 1384
27. ضیایی بیگدلی،محمد رضا،حقوق بین الملل عمومی،نشر گنج دانش،چاپ سی و یکم
28. محقق داماد،سید مصطفی،قواعد فقه،بخش جزایی،چاپ هشتم،پاییز 1386
29. مهرپور،حسین،نظام بین المللی حقوق بشر،نشر اطلاعات،چاپ اول،1377،ص34
30. مهرپور،حسین،رییس جمهور و مسئولیت اجرای قانون اساسی،نشر اطلاعات،چاپ اول،1380
میلانی،علیرضا،نگرشی بر اصل قانونی بو.دن جرایم و مجازاتها،نشر میزان،چاپ اول،پاییز 1386
31. مدنی،سید جلال الدین،حقوق اساسی و نهادهای سیاسی،انتشارات پایدار،چاپ نهم،1387
32. هاشمی،سید محمد،حقوق بشر و آزادیهای اساسی،نشر میزان،چاپ اول،پاییز 1384
33. هاشمی،سید محمد،حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران،جلد دوم،نشر دادگستر،چاپ هشتم،1383
مقالات
آخوندی،محمود،قرار بازداشت موقت،علوم جنایی،مجموعه مقالات در تجلیل از دکتر محمد آشوری،نشر میزان،چاپ اول،1383
اردبیلی،محمد،نگهداری تحت نظر، علوم جنایی،مجموعه مقالات در تجلیل از دکتر محمد آشوری،نشر میزان،چاپ اول،1383،ص218 و 219
امیدی،جلیل و نیکویی سمیه،تعریف و مبانی علنی بودن دادرسی کیفری،فصلنامه مدرس علوم انسانی،دوره 12،شماره 3،پاییز 1387
جهانبخش،رای دیوان کشور ایالات متحده در مورد اعتراف و حق داشتن وکیل در مراحل اولیه بازجویی،مجله کانون وکلاء،سال 19،شماره 104،فروردین،اردیبهشت و خرداد 1346
حسيني،سيد رضا،حق دفاع متهم،نشريه دادرسي،شماره 28،مهر و آبان 1380
خان محمدی،حشمت الله،بررسی و تحلیل رای هیات عمومی دیوان عالی کشور در خصوص متقاضیان افراز،روزنامه اطلاعات،پنجشنبه،خرداد 1388
دادبان،حسن و آقایی،سارا،بازدارندگی و نقش آن در پیشگیری از جرم،فصلنامه حقوق،مجله حقوق و علوم سیاسی،دوره 39،شماره 3،پاییز 1388
رحمدل،منصور،حق سکوت،مجله حقوقی دادگستری،پاییز و زمستان 1385،شماره 56 و 57
رهامی،محسن،حیدری،علی مراد،چالش های جدید اصول حاکم بر حقوق کیفری،اندیشه های حقوقی،سال اول،شماره پنجم،زمستان 1382
رحمدل،منصور،قانون اساسی ایران و اصل برائت،نشریه حقوق اساسی،سال چهارم،شماره 67،زمستان 1385
رحیمی نژاد،اسناعیل،حبیب زاده،محمد جعفر،مجازات های نامتناسب،مجازات های مغایر با کرامت انسانی،فصلنامه حقوق،دوره 38،شماره 2،تابستان 1387،ص 116
رنجبریان،امیر حسین،جایگاه قاعده منع شکنجه در حقوق بین الملل معاصر،مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی،شماره 70،زمستان 1384
زارعی،محمد حسین،حاکمیت قانون در اندیشه های حقوقی و سیاسی،نشریه نامه مفید،شماره 26
زارعي، محمدحسين، فرايند مردمي شدن، پاسخگويي و مديريت دولتي، مجله مجتمع آموزش عالي قم، نشر مجتمع آموزش عالي قم، سال سوم، شماره 6، بهار و تابستان، 1380
سرکشیکیان،سید حسین،اصل برائت متهم در حقوق کیفری ایران،روزنامه حیات نو،1383
شاملو،باقر،اصل برائت کیفری در نظامهای نوین دادرسی،(مجموعه مقالات در تجلیل از دکتر محمد آشوری)
صفری،سجاد،دادرسی عادلانه،نشریه تعالی حقوق،شماره 3
ضیایی فر،محمد حسین،حق برخورداری از وکیل یا مشاور حقوقی در مرحله تحقیقات مقدماتی با تاکید بر رویه دیوان اروپایی حقوق بشر،نشریه حقوق اساسی،سال چهارم،شماره هشتم،تابستان 1386
عبدي، عباس، مسائل اجتماعي ايران (مجموعه مقالات)، مقاله فقدان حاكميت قانون، نشر انجمن جامعه شناسي ايران، چاپ اول، بهار 1383
غمامی،مجید،محسنی حسن،اصول تضمین کننده عملکرد دموکراتیک در دادرسی و اصول مربوط به ویژه گیهای دادرسی مدنی،مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی،شماره 74،زمستان 1382
غفاری،هدی،عباسی کلیمانی،عاطفه،مروری بر حقوق متهم در نظام حقوقی ایران با رویکردی بر اسناد فراملی،ندای صادق،سال یازدهم،پاییز 1385،شماره 43
مجیدی،سید محمود،آیین دادرسی افتراقی ناظر بر جرایم علیه امنیت در سیاست کیفری ایران و فرانسه،فصلنامه بژوهشی دانشگاه امام صادق،شماره 28،زمستان 1384
موذن زادگان،حسن علی،حقوق دادخواهی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران،نشریه دیدگاه های حقوقی،شماره 9
منصور آبادی،عباس،حق تجدید نظر در فرآیند دادرسی عادلانه، اندیشه های حقوقی،سال سوم،شماره هشتم،بهار و تابستان 1385
نوروزی،نادر،تفهیم اتهام در مقررات کیفری ایران،فصلنامه دانش انتظامی،سال نهم،شماره سوم
اسناد بین المللی
The American declaration of rights and duties of man
The American convention on human rights
The African charter on human and peoples rights
Universal Declaration of Human Rights,1948
International Covenant on Civil and Political Rights,(ICCPR),1966
Convention against torture and other cruel,inhuman of degrading treatment or punishment,( Convention torture),1984
International Covenant on Economic,Social and Cultural Rights (ISCECR),1966
Convention Against Torture and Cruel, Inhuman and Degrading Treatment and Punishment,1984
منابع لاتین
John Nicolson,the rights to silence-only half right.www.crimbarvic.org.au.13 january.2004
Kenan,Patrick,towards the criminalization of dictatorship:a draft proposal for an international convention on dictatorship,buffalo human rights law review,vol 14
What is fair trial?a basic guide to legal standards and practice,march 2000,lawyaers committee for human rights
SANDRA DAY OCONNOR / THE IMPORTANT OF JUDICIAL INDEPENDENCE / ARAB JUDICIAL FORUM , MANAMA, BAHRAIN / SEPTEMBER 2000
fuller,loon,the morality of law,1997,p89
Blackstone,w.commentaries on law of England, londen:callell &davies,15,edn,1869,p269
Oxford advanced learners dictionary, as .honby, fifth edition, 1995.ed .jonathan crowther, pp1275,1281
Yuval,shany, The Prohibition against Torture and Cruel, Inhuman and Degrading Treatment and Punishment: Can the Absolute be Relativized under Existing International Law, Hebrew University of Jerusalem - Faculty of Law and Institute of Criminology, November 25, 2005
سایت های اینترنتی
http://mellat.majlis.
http://www.aftab.ae/articles/social/
hoghogh85.blog.com
http://www.aftab.ae/articles/social/
www.plato.stanford .edu/entries/rights-human,Stanford encyclopedia of philosophy, Jul, 29, 2006